Neden Bildiğimizi Yapamıyoruz?

Hayatta hepimiz aynı döngüyü tekrar tekrar yaşıyoruz:

• Yapmamız gereken bir raporu açmak yerine sosyal medyada kayboluyoruz.

• “Bugün spora gideceğim” deyip televizyon karşısında kalıyoruz.

• Önemli bir e-postayı hemen yanıtlamak varken “yarın bakarım” deyip erteliyoruz.

Bildiğimiz şey basit: Doğru olanı yapmamız gerek.
Ama yaptığımız şey bambaşka.

İşte bu çelişkiye Antik Yunan’da bir isim verilmişti: Akrasia.

Akrasia’nın Kökeni

“Akrasia” kelimesi Yunanca “kendi üzerine hakim olamama” anlamına geliyor. Yani insanın, kendi çıkarına olan şeyi bilmesine rağmen yapmaması.

Sokrates, Platon ve Aristoteles, akrasia üzerine farklı görüşler ortaya koydu:

• Sokrates: İnsan bilinçli olarak yanlış yapmaz. Eğer yanlış yapıyorsa, gerçekte neyin doğru olduğunu bilmiyordur.

• Platon: Akrasia, aklın arzulara esir düşmesidir. İnsan aklının sesini bastıran tutkulara teslim olur.

• Aristoteles: İnsan, doğruyu bilse de tutkularına yenilebilir. Bilmek tek başına yeterli değildir.

Bugün modern psikoloji, Aristoteles’e çok yakın bir noktada duruyor: Bilgi tek başına davranışı değiştirmez.

Akrasia Günlük Hayatımızda

Akrasia’nın örneklerini her gün yaşıyoruz:

• İş Hayatında:
  Önemli bir proje sunumu için hazırlık yapmak yerine gereksiz e-postalarla uğraşmak.

• Kişisel Hayatta:
  Sağlıklı beslenmeye niyet edip akşam tatlıya dayanamamak.

• İlişkilerde:
  Kırıcı söz söylememek gerektiğini bilip yine de öfkeye kapılmak.

Küçük görünen bu davranışların uzun vadeli etkisi büyük:

• Verimlilik düşer,

• Hedefler gecikir,

• Güven zedelenir.

Akrasia Neden Olur?

1. Bilgi Yetmez: Bir şeyi bilmek, onu yapmak için yeterli değildir.

2. Zihinsel Direnç: Beyin, belirsiz veya zor işleri doğal olarak erteler.

3. Çevresel Tuzaklar: Sosyal medya, telefon bildirimleri ve kolay hazlar dikkati çalar.

4. Zaman Yanılgısı: İnsan, gelecekteki ödülleri küçümser, bugünkü zevklere yönelir. Buna “zaman tutarsızlığı” denir.

5. Mükemmeliyetçilik: “Mükemmel başlamalıyım” düşüncesi, hiç başlamamaya dönüşür.

Akrasia’nın 4 Boyutu

Araştırmalar akrasia’nın dört temel boyutunu ortaya koyuyor:

1. Hedef Belirsizliği: İnsan ne istediğini açıkça tarif edemediğinde zihin eyleme geçmez.

2. Görev-İstek Çatışması: Yapılması gereken şey kişinin arzusuyla örtüşmüyorsa erteleme başlar.

3. Gereklilik Direnci: İş “zorunluluk” gibi algılandığında duygusal direnç artar.

4. Çevresel Engeller: Dış uyaranlar (telefon, sosyal medya, iş yoğunluğu) motivasyonu sürekli baltalar.

Akrasia ve Modern Psikoloji

Modern psikolojiye göre akrasia, beynimizin ödül sistemiyle ilgilidir.

• Kısa vadeli zevkler (tatlı, telefon, sosyal medya), anında dopamin salgılatır.

• Uzun vadeli faydalar (kariyer başarısı, sağlık, finansal özgürlük) ise daha soyut ve uzaktır.

Bu nedenle insan zihni, uzun vadeli faydaları küçümser, bugünkü küçük ödüllere yönelir.

Akrasia ile Baş Etme Yöntemleri

1. Küçük Başla

“Kitap yazacağım” yerine “ilk paragrafı yazacağım.” Küçük adımlar, zihni ikna eder.

2. Zamanı Daralt

Parkinson Yasası bize gösteriyor ki işler kendisine ayrılan süreyi doldurur. Bu nedenle süreleri daraltmak gerekir.

3. Çevreyi Kontrol Et

Dikkat dağıtıcıları ortadan kaldır. Bildirimleri kapat, çalışma alanını sadeleştir.

4. “Neden”ini Hatırla

Bir işi niçin yaptığını kendine net bir şekilde söyle. “Spor yapacağım” değil, “sağlıklı hissetmek için spor yapacağım.”

5. Hesap Verilebilirlik Yarat

Hedeflerini bir başkasıyla paylaş. Sosyal baskı, ertelemeyi azaltır.

6. Mükemmeliyetçiliği Bırak

Bitmiş “iyi” bir iş, hiç başlamamış “mükemmel” bir işten iyidir.

7. Küçük Ödüller Belirle

Zor bir işten sonra kendine küçük ödüller koy. Kahve molası bile işe yarar.

Akrasia ve Kurumlar

Akrasia sadece bireysel değil, kurumsal düzeyde de yaşanır.

• Stratejik kararlar ertelenir.

• Zor ama gerekli projeler sürekli ötelendikçe rekabet gücü kaybolur.

Kurumsal akrasia’nın belirtileri:

• Gereksiz toplantılar,

• Bitmeyen planlamalar,

• “Bugün değil yarın” anlayışı.

Çözüm için kurumların:

• Hedeflerini netleştirmesi,

• Görevleri şeffaf şekilde paylaşması,

• Çalışanlara kendi “neden”lerini bulma fırsatı vermesi gerekir.

Tam da bu noktada TomorrowHR Check Up, kurumların bu görünmez engelleri görmelerine yardımcı olur.

Sonuç

Akrasia, insanlığın en eski sorunlarından biri: “Bildiğini yapmamak.”

Ama bu tuzaktan çıkmak mümkün.

• Küçük adımlarla başlamak,

• Zamanı daraltmak,

• Çevreyi düzenlemek,

• “Neden”i hatırlamak,

• Mükemmeliyetçiliği bırakmak…

Tüm bunlar, akrasia’yı yenmenin yolları.

Unutmayalım: Üretkenlik daha çok çalışmak değil, doğru zamanda doğru işi yapmaktır.

Siz de bireysel ve kurumsal üretkenliğinizi artırmak için TomorrowHR Check Up ile sürecinizi analiz edin.